Kortizoli është një hormon jetik i prodhuar nga gjëndrat mbiveshkore, i njohur shpesh si “hormoni i stresit” për shkak të rolit të tij në përgjigjen ndaj stresit. Ai luan një rol kyç në rregullimin e metabolizmit, sistemit imunitar dhe balancës së sheqerit në gjak.
Prodhimi dhe rregullimi
Sekretimi i kortizolit kontrollohet nga një mekanizëm kompleks që përfshin hipotalamusin, hipofizën dhe gjëndrat mbiveshkore. Hipotalamusi lëshon hormonin çlirues të kortikotropinës (CRH), i cili stimulon hipofizën të prodhojë hormonin adrenokortikotropik (ACTH). ACTH më pas nxit gjëndrat mbiveshkore të sekretojnë kortizol. Ky proces është i ndikuar nga ritmi cirkadian, duke bërë që nivelet e kortizolit të jenë më të larta në mëngjes rreth orës 8:00 dhe të ulen gradualisht gjatë ditës, me një rënie të ndjeshme gjatë natës.
Funksionet kryesore të kortizolit
Kortizoli ka disa funksione thelbësore në trup:
- metabolizmi i nutrientëve: Ndihmon në metabolizmin e karbohidrateve, proteinave dhe yndyrnave, duke siguruar energji për trupin.
- rritja e glukozës në gjak: Stimulon glukoneogjenezën, procesin e prodhimit të glukozës nga substratet jo-karbohidrate në mëlçi.
- modulimi i sistemit imunitar: Ka efekt anti-inflamator duke shtypur aktivitetin e sistemit imunitar.
- ruajtja e homeostazës së ujit dhe elektroliteve: Ndikon në balancën e ujit dhe elektroliteve në trup.
Kortizoli dhe stresi
Nivelet e kortizolit rriten në përgjigje të stresit. Studimet kanë treguar se ekspozimi ndaj natyrës për 20 deri në 30 minuta mund të ulë nivelet e kortizolit me 21.3%, duke ndihmuar në reduktimin e stresit dhe përmirësimin e shëndetit mendor.
Çrregullimet e niveleve të kortizolit
Nivelet e larta kronike të kortizolit mund të çojnë në sindromën e Cushing-ut, e cila prek rreth 4 deri në 5 milionë njerëz në mbarë botën çdo vit. Kjo gjendje karakterizohet nga shtimi i peshës në fytyrë dhe trung, presioni i lartë i gjakut dhe humbja e masës kockore.
Nga ana tjetër, nivelet e ulëta të kortizolit mund të rezultojnë në sëmundjen e Addison-it, e cila manifestohet me lodhje, humbje peshe dhe presion të ulët të gjakut.
Faktorët që ndikojnë në nivelet e kortizolit
Disa faktorë mund të ndikojnë në nivelet e kortizolit:
- dieta: Dieta mesdhetare është lidhur me uljen e niveleve të kortizolit, ndërsa dieta perëndimore, e pasur me ushqime të përpunuara, mund t’i rrisë ato.
- ushtrimet fizike: Ushtrimet intensive ose të zgjatura mund të rrisin nivelet e kortizolit, ndërsa ushtrimet e lehta kanë një efekt më të vogël.
- gjinia dhe mosha: Nivelet e kortizolit mund të ndryshojnë në bazë të gjinisë dhe moshës, me disa studime që tregojnë se fëmijët dhe adoleshentët kanë aktivitet më të lartë të kortizolit.
Kur dhe kujt t’i drejtoheni?
Nëse përjetoni simptoma si lodhje ekstreme, shtim ose humbje të papritur të peshës, probleme me presionin e gjakut ose stres të lartë të vazhdueshëm, duhet të konsultoheni me një endokrinolog. Ky specialist merret me sistemin endokrin dhe çrregullimet hormonale, duke përfshirë sindromën e Cushing-ut dhe sëmundjen e Addison-it.
Për të gjetur endokrinologun e duhur, përdorni platformën Doktori Yt, e cila ofron një bazë të gjerë të mjekëve specialistë dhe klinikave në dispozicion. Platforma ju ndihmon për të gjetur specialistin e duhur dhe për të marrë kujdesin shëndetësor që ju nevojitet.
Kortizoli është një hormon thelbësor për shumë funksione trupore. Menaxhimi i stresit, një dietë e shëndetshme dhe një stil jetese aktiv janë të rëndësishme për të mbajtur nivelet e kortizolit brenda kufijve normal dhe për të promovuar shëndetin e përgjithshëm.
